Do dziś ciekawi nas historia romantycznej miłości „boga wojny” do naszej rodaczki. Wielu mieszkańców nurtuje pytanie, czy młodziutka i piękna szambelanowa, nazywana przez historyków francuskich „polską małżonką Napoleona”, przebywała wiosną 1807 roku na ostródzkim zamku, a potem w kamienieckim pałacu.

OSTRÓDA

W Ostródzie cesarz zatrzymał się po krwawej francusko-rosyjskiej masakrze pod Pruską Iławą (7 i 8 lutego 1807). Cesarska kwatera mieściła się na zamku i był to prawdopodobnie jeden pokój narożny na piętrze skrzydła zachodniego i północnego.

Napoleon dużo pracował nad uzupełnieniem strat Wielkiej Armii poniesionych w dotychczasowych bojach. W ciągu kilku tygodni wysłał kilkaset rozkazów do dowódców poszczególnych korpusów, ministrów w Paryżu, Talleyranda w Warszawie i gubernatorów miast w okupowanych Prusach. Pisał także listy do swojej małżonki Józefiny oraz do świeżo poznanej w styczniu 1807 Marii Walewskiej, która, jak odnotowali ówcześni pamiętnikarze, miała w sobie „niewymowny powab wdzięków”.

Według zapisków kamerdynera Napoleona, „Pani W. spodobała się cesarzowi od pierwszego wejrzenia. Blondynka, oczy miała niebieskie, cerę niezwykłej białości. Była niezbyt wysoka, ale kształtna i o zachwycającej figurze”.

Miłosną korespondencję cesarza opublikowano we Francji dopiero w 1968 roku, zaś polski czytelnik mógł się z nią zapoznać rok później dzięki Marianowi Brandysowi – autorowi eseju historycznego „Kłopoty z Panią Walewską”.

W przytoczonym tamże liście wysłanym 17 marca 1807 r. z kwatery głównej w Ostródzie czytamy: „Otrzymałem dwa urocze listy Pani. Uczucia, jakie wyrażają, odpowiadają uczuciom, które ja żywię do Pani. Nie było dnia, w którym nie pragnąłbym tego wyrazić. Chciałbym Panią zobaczyć; od Ciebie to zależy...”.

KAMIENIEC

Kolejny list bez daty został wysłany z Kamieńca koło Susza (dawniej Finckenstein), a dokładniej z pałacu Finckenstein – rezydencji późnobarokowej, będącej własnością rodu zu Dohna Schlobitten i zwanej „pruskim Wersalem”.

W tym miejscu należy przypomnieć, że ową rezydencję w układzie: ogród-pałac-dziedziniec rozkazał zbudować Konrad Albrecht Finck von Finckenstein, pozazdrościwszy Ottonowi Magnusowi Doenhoffowi pałacu w Friedrichstein (obecnie Kamieńka, Obwód Kaliningradzki). Zbudował ją zaś w latach 1716-20 berliński architekt pochodzenia angielskiego John Collas, według projektu francuskiego hugenota Jeana de Bodt’a.

Powody przeniesienia kwatery Napoleona do Kamieńca były bardzo prozaiczne. Ostródzki zamek był niewygodny i zimny, natomiast w kamienieckim pałacu było dużo pieców i odpowiednie warunki lokalowe dla kilkudziesięcioosobowego sztabu oraz do przyjmowania gości.

Wracając zaś do wspomnianego listu, to jak wynika z jego treści, cesarz, stacjonując w Kamieńcu, nadal oczekuje przybycia Marii, pisze bowiem:

„List Pani sprawił mi wielką radość. Jesteś Pani zawsze taka sama i nie wolno wątpić w uczucia, jakie do Ciebie żywię. A więc chciałabyś Pani znosić trudy drogi? Ujrzałbym Panią z prawdziwą radością, jaką mogłaby mi Pani sprawić. Tylko oby to nie przyniosło szkody Twojemu zdrowiu. Myślę, że wkrótce Panią zobaczę, Mario. W oczekiwaniu całuję piękne ręce Pani”.

Jeszcze jeden list otrzymuje Walewska 23 kwietnia, będąc już w drodze do Kamieńca. Stęskniony Napoleon kreśli słowa:

„Pani, otrzymałem Twój uroczy list. Miałaś Pani brzydką pogodę. Jesteś zmęczona złą drogą, ale czujesz się dobrze i to jest najważniejsze. Liczę na Pani obietnicę. Przede wszystkim tysiące serdeczności i czuły pocałunek w śliczne usta”.

Cytowane listy dowodzą, iż kochankowie spędzili miesiąc miodowy nie na zamku w Ostródzie, lecz w pałacu Dohnów, do którego piękna Polka przybyła pod koniec kwietnia 1807 i spędziła, jak sama pisze, „sześć najszczęśliwszych tygodni swojego życia”. Jej pokój znajdował się w sąsiedztwie pomieszczeń cesarza – na piętrze obok zbrojowni i pokoju śniadaniowego.

Apartament Napoleona – jak podaje Roman Bielecki w książce „Napoleon”, wydanej przez Książkę i Wiedzę w 1979 – składał się z gabinetu służącego także za jadalnię, z obszernej sypialni i małego alkierza.

Do końca swego pobytu Maria nie opuszczała pałacu. Na życzenie hrabiny sypialnię cesarską i jej pokój oddzielono od reszty pomieszczeń klauzurą najściślejszego odosobnienia. Jedynymi osobami, które widywała poza cesarzem, był kamerdyner i mameluk Rustan.

PLOTKA I FILM

Skąd zatem wzięła się wersja o pobycie hrabiny Walewskiej w Ostródzie? Johannes Mueller, autor monografii Ostródy z 1905 roku, wzmiankując o odwiedzinach Marii na ostródzkim zamku, powołuje się w przypisach na pamiętniki hrabiny Potockiej. Według autora „Końca świata szwoleżerów” to właśnie Anna z Tyszkiewiczów Potocka niewłaściwie zlokalizowała miejsce romansu cesarza, czyli w Ostródzie (zamiast w Finckenstein), przez co wielu historyków oraz m.in. pisarz Wacław Gąsiorowski – powielało ten błąd.

Cesarski gabinet, pokój jego „polskiej żony” oraz „pokój posłów perskich” zachowały się do 1945 roku, kiedy to żołnierze Armii Czerwonej podpalili pałac i zamienili go w ruinę.

Wcześniej w latach trzydziestych XX stulecia w Kamieńcu amerykańska wytwórnia filmowa Metro-Goldwyn-Meyer kręciła materiał do filmu „Conquest” (Podbój), na podstawie powieści Wacława Gąsiorowskiego „Pani Walewska”, który wyreżyserował Clarence Brown (realizacja 1937 r.) ze słynną Gretą Garbo w roli głównej.

HITLER W PAŁACU

W latach międzywojennych zwiedzał pałac hrabia Ornano – prawnuk i biograf Marii. Pokazano mu wówczas wspaniałe łoże dwuosobowe z baldachimem i jedwabnymi purpurowymi zasłonami oraz stojące obok łóżko polowe cesarza.

Właściciele pałacu, pokazując otwór wycięty w zasłonie łoża, opowiedzieli hrabiemu legendę z tym związaną. Otóż pani Walewska, opuszczając Finckenstein, wycięła skrawek purpurowego materiału na pamiątkę... spędzonych nocy. Skądinąd wiadomo też, że podarowała Napoleonowi pierścień z napisem: „Jeżeli przestaniesz mnie kochać, to nie zapomnij, że ja Cię kocham”.

Z cesarską sypialnią wiąże się jeszcze jedna historia. Otóż kiedy Paul von Hindenburg umierał w swym folwarku Neudeck (obecnie Ogrodzieniec w gminie Kisielice), Adolf Hitler udał się osobiście do dogorywającego prezydenta, lecz ten nie chciał go przyjąć. Hitler ze swą świtą, aby poczekać na śmierć głowy państwa, zatrzymał się więc w pobliskim pałacu Finckenstein u hrabiego Dohna. Firerowi zaproponowano sypialnię, w której ongiś sypiał Napoleon Bonaparte, ale Hitler propozycję przenocowania w pokoju cesarza stanowczo odrzucił.

Na zakończenie wypada dodać, że owocem związku „słodkiej Marii” i „boga wojny” był syn Aleksander Colonna Walewski, późniejszy długoletni minister spraw zagranicznych Francji w okresie II cesarstwa.

Natomiast trzymając się wątku ostródzkiego w tym romansie można założyć, że coś wspólnego z panią Walewską ma... armata stojąca przed zamkiem, ponieważ pochodzi ona z pałacu Finckenstein, ale... to już inna historia!